PROBLEM BELİRLEME ÖNLEME VE ÇÖZME
Çağımızda bilimsel ve teknolojik gelişmeler bireyin ve buna bağlı olarak toplumun sürekli olarak geliştirilmesini kaçınılmaz hale getirmiştir. Bugünden yarının ihtiyaç ve sorunlarının saptanması ve bunlara en etkili çözüm yollarının bulunması, üretilen ürün ve hizmetlerin kalitesinin sürekli olarak artırılması bir çok yönlü olarak yetiştirilmesini ve yaşamda karşılaştığı sorunlara gerçekli ve bilimsel çözümleri üretebilmesini zorunlu kılmaktadır. Artık dünün yaklaşımı ve anlayışları ile bugünün sorunlarına sağlıklı çözümler üretebilmesi giderek güçleşmektedir. Bu da göstermektedir ki, çağın gerektirdiği bilgi ve becerilerle donatılmış, kendisini ve çevresini sürekli geliştirebilen, olgu ve olayları çok yönlü değerlendirebilen, takımla çalışabilen ve sorunlara etkili bir biçimde çözüm getirebilen bireylerin yetiştirilmesi son derece etkili hale gelmiştir. Geleceğin toplumlarında yarın ortaya çıkacak sorunları bugünden saptayabilen daima bir önde olacaklardır.
Yaşamımızın önemli bir parçası haline gelen sorunlar dün vardı, bugünde var, yarın bugünden daha çok karmaşık olacaklardır. O sorunlarla yaşamaya alışmak değil, onlarla baş etmeyi öğrenmek en temel hedefimiz olmalıdır. İnsan yaşamı çözülmesi gereken bir çok problemle doludur. Bazen birkaç problemle birden karşı karşıya kalabiliriz. Ama hiçbir problem çözümsüz değildir. Aslında insan yaşamı problemler ve bunları çözümü ile bir anlam kazanmaktadır.Eğitimci L.A. Averilin de belirttiği gibi “zahmete değer tek yaşam biçimi problemleri olan bir yaşamdır;” İnsan ancak problemlerle baş edebildiği ve onlara çözüm getirebildiği sürece kendisi ve çevresi ile barışık olabilecektir. O halde geleceğin ve gelişmenin anahtarı problemlerin varlığından geçmektedir. Çünkü her problem, eninde sonunda beraberinde bir çözümüde getirecektir. Bu da, gelişme ve ilerleme yolunda bir adım daha atmak demektir.
Problem,birey ya da toplumların karşılaştığı, başarıya ulaşmaları için çözülmesi zorunlu olan güçlüklerdir. Birey yaşamının başlangıç yıllarında, daha çok ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik yalın ve basit problemlerle karşılaşırken; ileriki yıllarda daha karmaşık nitelikte çok yönlü problemlerle karşı karşıya gelmektedir. Bu problemler ne ölçüde cesaretle karşılanır ve çözülebilirse bireyin yaşama uyumu da o ölçüde başarılı olur. Özellikle bireyin iş yaşamına başlamasından itibaren karşılaştığı problemlere çözüm getirebilmesi, hem kendine olan güveni artıracak, hem de iş yaşamında olumlu yönde gelişmelerin ortaya çıkmasını sağlayacak uygun zemin yaratacaktır. Bu da, önce bireyin sonra çevresinin gelişmesi demektir.
Problemler bireyin ve kurumun ortaya koyacağı verimliliği ve performansı doğrudan etkilerler. Çözülen her problem yeni bir durum ya da gelişme yaratır. Problemlerin kendilerine özgü anatomik yapıları söz konusudur. Bu noktada problemlerin anatomik yapılarının incelenmesinde yarar vardır.
PROBLEMLERİN ANATOMİSİ
* Genellikle kendilerini pek fazla belli etmeden dallanıp budaklanırlar.
* En az beklenildikleri zamanda aniden ortaya çıkarlar.
* Büyüklüklerini ve sınırlarını çizmek zordur.
* Göründüklerinden ya da algılandıklarından çok farklı olabilirler.
* Neler olup bittiğini algılamamızı güçleştirirler.
* Ortaya çıkmalarının genellikle birden çok nedeni vardır.
* Kendi kendilerine çözülmeleri neredeyse imkansızdır.
* Bireylerin yaşama biçimleri ve kurumların yapı ve işleyişinin değişmesine neden olurlar.
* İnsanlar içgüdüsel olarak sorunlardan uzak durmayı, ya da sorunlarla birlikte yaşamayı tercih ederler.
* Beraberlerinden hem büyük yıkımları ve sıkıntıları, hem de önemli gelişmeleri ve ilerlemeleri getirirler.
* Problemler ele alınıp incelenirken yukarıda belirtilen hususların dikkate alınmasında yarar vardır. Problemler ne denli karmaşık ve çok yönlü olursa olsun mutlaka bir çözüm yolu vardır. Önemli olan nokta, her problemin farklı bir çözüm yolu gerektirdiğinin gözönünde bulundurulmasıdır.
PROBLEMLERİN ÇÖZÜMÜ :
* Asla çözümsüz değillerdir.
* Ne kadar çok dallanıp budaklanmışsa çözüme de o denli yaklaşılmış demektir.
* Hızlı hareket etmeyi ve düşünmeyi gerektirirler.
* Yeni yapı ve anlayışların ortaya çıkmasını sağlayabilirler.
* Gerçek nedeni ya da nedenleri (teşhis etmek) çözüme yarı yarıya ulaşmak demektir.
* Sorunları çözmek etkili karar vermeyi gerektirir. En önemli sorun ise nereden başlanılacağına karar vermektir.
* Karar vermek analitik ve yaratıcı düşünme süreçlerinden yararlanmayı gerektirir.
* En iyi çözüme ulaşmak en iyi bilgiyi ve bulguyu gerektirir.
* Sorunları çözmek işbirliği ve ekiple çalışma tekniklerinden yoğun olarak yararlanmayı gerektirir.
Problem çözme sürecinde üzerinde durulması gereken en önemli husus karar verme sürecidir. Problem çözmenin aşamalarını ele alıp incelemeden önce bireyin kendisine sorması gereken soruların sorulması gerekir. Bu aşamada kendinize soracağınız sorular problem çözme konusuna nasıl baktığınız konusunda size önemli ipuçları verecektir. Problemlere bakışınızı ve algılamanızı netleştirmek için aşağıdaki soruları cevaplandırmanızda yarar vardır.
KENDİNİZE SORACAĞINIZ SORULAR
Problemlerle genellikle nasıl ilgilendiğinizi ve onları nasıl ele aldığınızı düşünerek, şu soruları cevaplayınız.
* Bir sorunun farkına varmakta, onu algılamakta kimi zaman yetersiz kaldığım oluyor mu?
* Bazı sorunlarla yüzleşmenin zorluğu nedeniyle, onları görmezden geldiğim oluyor mu?
* Sorunları çözmek için bir şeyler yapmak yerine, onları görmezlikten geldiğin oluyor mu?
* Bir sorunu yeterince uzun süre gözardı edersem, kendiliğinden ortadan kalkacağını umduğum oluyor mu?
* Gerçek sorunun ne olduğunu ortaya çıkarmadan, çare olduğunu düşündüğüm girişimlere hızla kalkışma eğilimi taşıyor muyum?
* Yanlış bir karar verdiğim zaman, daha sonra karar verme konusunda şevkim kırılıp isteksiz mi, davranıyorum?
* Bir sorunu çözmeye kalktığımda nereden başlayacağımı bulmakta güçlük mü çekiyorum.
Bu sorunların çoğuna “evet” cevabını verdiyseniz, problem çözme konusundaki tutum ve alışkanlıklarınızı gözden geçirmeniz gerekir.
EĞER :
* Sorunu algılayıp onun farkına varma konusunda hızlı davranıyorsanız,
* Soruna göğüs germeye, onunla yüzleşmeye kararlıysanız,
* Hiçbir şey yapmadan oturup beklemektense, bir karar vermenin daha doğru olduğuna eminseniz,
* Acele harekete geçmeden önce, sorunun teşhis edilip saptanması gerektiğini algılamışsanız,
* Sorunu ele almadan önce gevşeyip rahatça düşünerek zihninizi gerçekleştiriyorsanız,
* Sorunlarla geç kalmadan, bir an önce uğraşmayı kararlaştırdıysanız,
Problem çözme konusunda önemli gelişmeler gösteriyorsanız demektir.
PROBLEM ÇÖZME SÜRECİNİN AŞAMALARI
Yaşamda karşilaşilan problemlerle baş edebilmek bir yetenek sorununun ötesinde, daha çok bilgi ve beceri gerektiren bir süreçtir. Problem ne kadar karmaşik ve zor olursa olsun, birey gerekli bilgi ve beceriye sahipse probleme çözüm getirecek en uygun yaklaşimlari bulabilecektir. Burada en kritik nokta problemin çözümüne ***üren aşamalarin dikkatli bir biçimde seçilip planlanmasidir. Problem çözme sürecine bilinen en önemli katkiyi Amerikali ünlü egitimci John Dewey getirmiştir. Dewey’e göre bir problemin çözümü 6 aşamada formüle edilebilir.
1. Problemin farkina varma (tanima)
2. Problemi tanimlama ve sinirlama (tanimlama)
3. Problemin çözümünü saglayacak bilgi ve bulgulari toplama ( bilgi toplama)
4. Problemin çözümünü saglayacak hipotezlerin belirlenmesi (hipotezleri saptama)
5. Problemin çözümünü saglayacak en uygun hipotezin seçilmesi (en uygun hipotezi Seçme)
6. Problemin çözülmesi ve sonuca ulaşilmasi (problemi çözme)
Yukarida belirtilen aşamalarin uygulanmasina ragmen problem çözülemiyorsa, tekrar başa dönüp yeni bilgi ve bulgularla sürecin tekrar edilmesi gerekir. Problem çözmeyi 4 temel aşamada ele alabiliriz.
1. Problemin saptanmasi
2. Problemin belirtilmesi ve siniflandirilmasi
3. Problem ile ilgili bilgi ve bulgularin toplanmasi
4. Toplanan bilgilerin problemi çözmeye elverişli bir şekilde seçilip düzenlenmesi
Her iki sürecin aşamalari incelendiginde, birbirine oldukça yakin oldugu görülmektedir. Birey hangi yaklaşimi kullanirsa kullansin, önemli olan konunun sistematik bir biçimde ele alinip incelenmesidir.
Problem çözme süreci daha ayrintili ve çok boyutlu olarak ele alinacak olursa aşagida belirtilen sistematik yapi ortaya çikar. Problem çözme sürecini kendi içerisinde çok farkli yaklaşim ve anlayişlarla aşamalandirmak mümkündür.
* Problemi bul
* Gerçekle Karşilaştir
* Problemi Ayriştir
* Nedenlerini Belirle
* Bilgi Topla
* Bilgiyi analiz et
* Çözüm ve Fikir Üret
* En Etkili Çözümleri Belirle
* Uygulama Planini Hazirla
* Yönetime Sun
Burada problem çözme süreci daha ayrintili olarak iki farkli yaklaşim şeklinde ele alinip incelenmektedir.
PROBLEM ÇÖZMEDE SİSTEMATİK ANALİZ
Problem çözmenin ayrıntılı aşamaları
1. Tanımlama
* Görevi incele
* Süreci anla
* Öncelikleri seç
* Görevi tanımla
* Aşarı ölçütlerinde anlaş
2. Gözden geçirme
* Var olan bilgileri elde et
* Bilgileri düzenle
* Boşlukları belirle
* Geliştirilmiş bilgi toplamayı planla
3. Araştırma
* Bilgiyi toplama hareket planını uygula
* Bilgiyi analiz et
* Potansiyel gelişmeleri genelleştir
* Teklif edilen gelişmelerde anlaş
4. Doğrulama
* Hareket planını uygula
* Bilgiyi topla
* Bilgiyi analiz et
* Başarı kriterlerini topla ve birleştir
5. Yerine getirme
* Uygulama planını geliştir
* Sistem dökümanlarını gözden geçir
* Süreci uygulama ve yerine getirme planında anlaş
* Planı uygula
* Başarıyı izle
* Sonucu değerlendir
* Sorumlulukları paylaş
Yukarıda belirtilen iki ayrıntılı aşamadan hangisi uygulanırsa uygulansın, sonuçta problem bilimsel bir anlayış ve sistematik bir yaklaşımla ele alınmış olacaktır.
Bireylere problem çözme bilgi ve becerisi öncelikle örgün eğitim kurumlarında (okullarda) kazandırılmalıdır. Okulda gerçekleştirilecek etkinlikler ve işlenecek konular yaşamda karşılaşılabilecek olası problemlere dayalı olarak ele alınıp işlenmelidir. Bu etkinlikler sırasında öğrencilerin problemlerle ilgili olarak, gerekli çözüm yollarını aramasına, bunun için gerekli bilgileri toplamasına, gerekli çözüm yollarını aramasına, bu bilgileri karşılaştırıp değerlendirmesine, belli bir sonuca varmasına ve sonucu değerlendirmesine yönelik çalışmalara yer verilebilir. Oysa okullarda, bireylerin problem çözme bilgi ve becerilerini geliştirmelerine yönelik etkinliklere yeterince yer verilmemektedir. Bilgi ve becerilerin öğrenilmesinden çok ezberlenmesine yer verilmekte birey, yaşama ve yaşamın içerisindeki problemlere yabancı kalmaktadır. Bu da bireyin gelecekteki yaşamında karşılaşacağı karmaşık problemleri çözmesini güçleştirmektedir.
PROBLEM ÇÖZMEDE İZLENECEK YAKLAŞIM VE TEKNİKLER
Problemler açık ve net bir biçimde ortaya çıkmadan önce çeşitli şekillerde küçük ipuçları ve işaretler ortaya koyarlar. Bu aşamada problem saptanabilir ise, kısa sürede çözüme ulaşılabilir. Çünkü henüz problem karmaşık ve çok boyutlu hale gelmemiştir. Problemin karmaşık hale gelmesi beraberinde birçok olgu ve olayı da getirir. Probleme müdahale ne kadar gecikirse çözümde o kadar zorlaşacaktır. Bu noktada en tehlikeli ve yanlış davranış biçimi problemin görmezden gelinmesidir.
Problemin algılanmasından ya da ortaya çıkmasından itibaren, dikkatin problem üzerinde toplanması, süreç üzerinde düşünülmesi ve problemin çözümüne güdülenmenin sağlanması gerekir. Ayrıca bu aşamada yaratıcı düşünme ve problem çözme tekniklerinden de yararlanmak gerekir.
PROBLEM ÇÖZMEDE TAKIM ÇALIŞMASI
Problem çözme süreci, üzerinde çok yönlü düşünülmesi gereken etkili bir takim çalişmasini gerektirir. Artik sadece yöneticilerin ya da işverenlerin problemlere çözüm buldugu anlayişlar çok gerilerde kalmiştir. Problemi belirleme, önleme ve çözme bugün, her zamankinden daha fazla bilgi, beceri ve takim çalişmasini gerektirir hale gelmiştir. Özellikle degişen çevre şartlari ve hizla artan bilgi birikimi problemlerin çok yönlü degerlendirilmesini ve kaynaklarinin sistemli bir biçimde analiz edilmesini kaçinilmaz hale getirmiştir. Bu da ancak yöneticilerin koordinatörlügünde oluşturulacak takimlarla saglanacaktir. Kuşkusuz en nitelikli takima sahip olanlar en etkili çözümlere ulaşanlar olacaktir.
Takimla çalişma sürecinde başarinin saglanabilmesi için etkili bir işbirligi ve iletişimin saglanabilmesi ve takim ruhunun oluşturulmasi gerekir. Takim çalişmasinda başari, aşagida belirtilen hususlarin dikkate alinmasina ve sinerjinin oluşturulmasina baglidir.
Takimin bir araya gelerek ortak amaçlar ve ilkeler dogrultusunda çalişmasi takimin gücünü ve etkisini oluşturur. Oluşturulan bu etkiye de takimin sinerjisi denir. Diger bir deyişle takimla çalişmada bir sinerji ortaya çikar, bu da, takimin başarisi olarak degerlendirilir. Unutmamak gerekir ki bütün, parçalarin hepsinden daha farkli ve büyüktür. Sinerji bu yaklaşima dayanir.
SINERJI = Farklilik + Destek + Güven + Kalite + Kabul + Dinlenme + Yetki-Sorumluluk
Takimla yapilan toplantilarda ve çalişmalarda aşagidaki hususlarin takim lideri tarafindan gözönünde tutulmasi gerekir. Özellikle yapilan toplantilarin amacina ulaşmasi aşagida belirtilen noktalarin dikkate alinmasina baglidir.
* Toplanti için önceden hazirlik yapin
* Toplantinin amacini belirleyin
* Toplantiya zamaninda gelin
* Tartişmalari dinleyin ve gerektiginde katilin
* Düşüncelerin açikça ifade edilecegi bir ortam yaratin
* Tartişilan konularla ilgili notlar alin
* Gerektiginde soru sorun, açiklama yapin
* Tartişmanin sonucunda konuyu toparlayin
* Ulaşilan sonuçlari ve aksiyon planini belirleyin
Problem çözme sürecinde takim çalişmasinin çok önemli bir yeri vardir. Artik özel yeteneklerle ve becerilerle sorunlara çözüm getirebilmek giderek güçleşmektedir. Günümüzün degişen ve gelişen şartlari takimla çalişmayi zorunlu hale getirmiştir.
PROBLEM ÇÖZMEDE YARATICI DÜŞÜNCE
Problem çözmede yaratıcı düşüncenin özel bir yeri vardır. Her birey belirli düzeyde yaratıcı düşünce gücüne sahiptir. Problem çözme sürecinde yaratıcı düşüncenin harekete geçirilmesini sağlayacak ortam ve yaklaşımın oluşturulması çok önemlidir. Bu amaçla başvurulabilecek en önemli tekniklerden biri beyin fırtınasıdır.Beyin fırtınası tekniği, problem çözme sürecinde hem yaratıcı düşünmeye, hem de analitik düşünmeye fırsat tanıması açısından oldukça önemli ve yararlıdır. Aşağıda yaratıcı ve analitik düşüncenin genel özellikleri sistematik olarak verilmiştir.
YARATICI DÜŞÜNCE
* Geniş bir hayal gücü
* Pek çok muhtemel yanit ya da düşünce
* Birbiriyle ayrişan noktalar
* Yatay yaklaşimlar
ANALİTİK DÜŞÜNCE
* Mantık çözümlemesi
* Tek ya da az sayıda yanıt
* Birbiriyle kesişen noktalar
* Dikey yaklaşımlar
Bireyde ya da takımda yaratıcı düşünce oluşturulabilir ve geliştirilebilir. Ancak bunun için yaratıcı düşüncenin ortaya çıkmasını sağlayacak bir ortamın oluşturulması gerekir. Yaratıcı düşüncenin ortaya çıkması için kurumsal yapıda aşağıda belirtilen hususların sağlanması gerekir.
* Sağlıklı bir yöneten-yönetilen ilişkisi
* Karşılıklı açık iletişim sistemi
* İşbirliği ve motivasyon
* Her türlü düşünceye açık olma
* Eleştiriden çok övgüye yer verme
* Katı kurallardan ve statükocu yaklaşımlardan kaçınma
* Yenilikçi ve yaratıcı düşünceleri teşvik etme
Problem çözme sürecinde yöneticinin ya da takım liderinin yaratıcı özelliklere sahip olması son derece önemlidir. Yaratıcı bir takım lideri aşağıda belirtilen temel özellikleri gösterir.
1. Kabul edilmeyi ister
2. Çeşitli deneyimlere ve sorunlara açıktır
3. En az denetimle çalışır
4. Hata yapmaktan kokmaz
5. Tehlikeye girmeyi ve risk almayı sever
6. İşine yüksek düzeyde bağlıdır
7. Yüksek düzeyde standartlara sahiptir
8. Yöntemden çok amaca odaklıdır
9. Sorumluluk almaya hazır ve isteklidir
10. Yüksek bir enerji ve üst düzeyde üretkenliğe sahiptir.
Beyin fırtınası yöntemi yaratıcı problem çözme süreçlerinde etkili bir biçimde kullanılabilir. Bu yaklaşımda takımla birlikte beyin fırtınası oturumları düzenlenerek problemler ve kaynakları analiz edebilir, etkili çözümlere ulaşabilir.
PROBLEM ÇÖZMEDE ARAŞTIRMA SÜREÇLERINDEN YARARLANMA
Bir başka yöntem ise, problemin kaynagini saptamaya yönelik olarak kurum içi araştirma süreçlerinden yararlanmalidir. Bu tür bir uygulamada, anket, görüşme ya da sistematik gözlem uygulamalarinin herhangi birinden yararlanarak problemin çikiş noktasi, ortaya çikan etkileri ve çözülmesi için alinmasi gereken önlemler bilimsel bir yaklaşimla belirlenebilir.
Problem çözme süreci önemli ölçüde araştirma süreçlerinden yararlanmayi gerektirir. Özellikle büyük ölçekli kurum ve kuruluşlarda anket uygulama en yaygin olarak kullanilan yaklaşimdir. Anket uygulamada üzerinde önemle durulmasi gereken husus anketin problemleri saptayabilecek nitelikte hazirlanmasi gerekir. Anket hazirlama ve sonuçlari analiz etme uzmanlik gerektirir.
Gözlem ve görüşme teknigi ise çok sik olmamakla birlikte başvurulan yöntemlerden biridir. Grubun ya da personelin sistematik bir biçimde gözlenmesinin bazi güçlükleri vardir. Bireyler kendilerinin izlendigini bildikleri zaman farkli bir tutum ve davraniş içerisinde bulunabilirler. Görüşme teknigi ise etkili bir biçimde planlanip uygulanirsa oldukça başarili sonuçlar verebilir. Görüşme ya da gözlem tekniginde verilerin hangi bireylerden toplandigi tek tek deşifre edilmeli, grubun görüşü olarak yansitilmalidir.
Problem çözmede izlenecek yöntemi ya da yaklaşimi seçerken, problemin ortaya çiktigi durum ve şartlar, kurumun ve personelin genel özellikleri ve problemin bireylerin performansi üzerindeki dogrudan ve dolayli etkileri dikkate alinmalidir. Ayrica problemlerin birbirleriyle iç içe olabilecegi ve bir problemin bir başka probleme sebep olacagi eger zamaninda müdahale edilmezler ise, kisa zamanda bir sorunsal haline gelebilecegi gözden kaçirilmamalidir.
Sorunlarin çözümü için;
1-Bilgi toplayin
2-Fikir üretin
3-Başkalarinin görüşlerini alin
4-Işbirligi yapin
5-Sistemli çalişin
6-Kendinize güvenin
Unutmayalim!
“Sorunlar yaşamin kendisidir... Onlarla yaşamaya alişmaktansa yüzleşmeyi tercih edelim...”
SONUÇ
Problemlerin ortaya çıkması kaçınılmazdır. Ancak bu problemlere takım ruhu halinde zamanında müdahale edilmesi ortaya çıkacak bir çok problemi önleyecektir. Burada en tehlikeli durum, problemin görmezden gelinmesi ya da yok sayılmasıdır. Böyle bir yaklaşım önce bireylerin çalışma motivasyonunu olumsuz yönde etkileyecek, daha sonra ise kurumun zarar görmesine hatta yok olmasına neden olabilecektir.
Problemlerle baş etmenin en etkili yolu, sürekli gelişmekten ve ortaya çıkan ihtiyaçları karşılamaktan geçer. Böylece hem çağın gerekleri karşılanmış, hem de sunulan ürün ve hizmetlerin kalitesi artırılmış olur.
saygılarımla,
Alıntı
18/08/2003 : 21:44:39 