Eski Krizlerden Ders Almak - Koniks.com

Asya'dan Avrupa'ya sanayileşmiş ülkelerden gelişmekte olan ekonomilere kadar herkesin gözü kulağı ABD ekonomisinin nasıl bir kriz sürecine sürüklendiğinde.

Kimilerine göre 1929 Büyük Buhran tipi bir kriz kapıda. Kimilerine göre ise tek sorun piyasaların önünü görememesi, yani şeffaf bilgi eksikliği. Ancak küresel ekonominin tümünü beraberinde sürükleme gücüne sahip 3 büyük kriz de ABD menşeili. Üstelik bu sefer finansal küreselleşme, tüm dünya ekonomilerinin ABD'de mortgage krizi olarak başlayıp bankalar arası bir kredi sıkışıklığına dönüşen gelişmelerden her zamankinden çok daha fazla etkilenmesine sebep oluyor.

ABD Merkez Bankası'nın (FED) en son 1929 yılında kullanılmış taktiklerle kredi krizi ile savaşmaya başlaması 8 aydır üzerinde durulan 1929 Büyük Buhranı benzeri bir döneme girilip girilmediği tartışmasını yeniden masaya yatırdı.

FED'in hızı 1929 benzeri bir krizi engeller

Şu ana kadar bankaların açıklanan zararı 150 milyar doları geçti. Öngörülebilen zarar ise şimdilik 285 milyar dolar. Geçen hafta Bear Stearns'ün JP Morgan'a satışı için devreye giren FED'in 30 milyar dolarlık finansman yardımı ve ticari bankalara da özel borçlanma mekanizması kurma kararı 1929 Büyük Buhran dönemine benzer bir döneme girildiği tartışmalarını körükledi.

Bugün içinde bulunduğumuz krizin 1929 Buhranı ile benzerlikleri tartışılsa da bunun tersini savunanlar da var. Reuters haber ajansına konuşan Goldman Sachs Başekonomisti Jim O'Neill Geçen hafta tekrarlanırsa 1929'un geri gelmeye başladığına inanabilirsiniz, bu kaçınılmaz. Ancak bu kadar hızlı hareket eden bir FED ile krizin 1929'a benzemesi pek mümkün değil diyor.

Bir çok uzmana göre 1929 Krizi ile şu anda yaşanan krizin benzerlikleri kadar farklılıkları da var. Şu an yaşanan krizi derinleştiren en önemli sebeplerin başında şeffaf bilgi eksikliği ve güvensizlik geliyor. Özellikle türev piyasalarda karmaşık şekillerde paketlenip satılan mortgage piyasasına dayalı yatırım araçlarının büyüklüğünün kestirilemiyor olması bankaların toplam zararlarını da öngörememelerine neden oluyor. Bu da mortgage varlıklarının doğru biçimde fiyatlanamaması sonucunu doğuruyor.

1929 DÜNYA BUNALIMI:
İşadamları köşe başlarında tezgahtar oldu

29 Ekim 1929'da New York Borsası'nda yaşanan panik satış, ülkenin yüksek borç yükü, uluslararası ticarette mevzi kaybı sonrası bir çok gelişmekte olan ekonomiyi de durma noktasına getiren derin bir krize dönüştü. İntihar oranları arttı, uzun ekmek kuyrukları sıradan görüntüler haline geldi, bir dönemin ünlü işadamları sokaklarda tezgah açıp kalem-kağıt satmaya başladı, üniversite mezunları işsizlikten benzin istasyonlarında pompacı oldu.

* Çifçinin beli kırıldı, tarımsal ürünlerin fiyatı yüzde 40 ila 60 arasında düştü.

* Tarım sektörü başta olmak üzere işsizlik oranı yüzde 25'in üzerine çıktı.

* 1930'un ilk 10 ayında 744 banka battı, 1930'ların sonunda bu sayı 9 bini buldu.

* Mevduat sahipleri 1933'e kadar bugünün parasıyla 140 milyar dolar kaybetti.

* Ülkede gelirler yüzde 20 ila 50 arasında bir düşüş yaşadı.

* New York Borsası sadece 1929 ila 1930 arasında yüzde 89,5 değer kaybetti.

* ABD'nin ekonomik büyüme oranı ise sadece bir yıl içinde yüzde 29 azaldı.

2001 KRİZİ VE TÜRKİYE:
11 Eylül sonrası resesyon Türkiye'yi de vurdu

11 Eylül saldırıları sonrası ABD'nin yeniden bir resesyon sürecine girdiği dönemde Türkiye de en büyük bankacılık krizlerinden birine sürüklendi. Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) istikrar programı çerçevesinde döviz kuru çapaya bağlanınca cari işlemler açığı 9.8 milyar dolara çıkarak tarihi rekorunu kırdı.

Toplam dış borç stoğu 114.3 milyar dolara fırlamış olan Türkiye tarihine Kara Çarşamba olarak geçen 22 Kasım 2000'de para krizini, 19 Şubat 2001'de Çankaya Köşkü'nde yaşanan Anayasa kitapçığı tartışması ise asıl büyük ekonomik krizi patlattı.

* 2001'in ilk çeyreğinde S&P 500 yüzde 25 değer kaybetti, Nasdaq ise yarı yarıya geriledi.

* Türkiye'de 13 banka ve çok sayıda aracı kurum battı.

* 3.5 milyar dolarlık net sermaye çıkışı yaşandı.

* Kriz öncesi 670 bin TL olan dolar Nisan'da 1 milyon 161 bin TL'ye tırmandı.

* 2000'in son üç ayında üretimde çalışanlar endeksi 1999 yılının son üç ayına göre yüzde 3,2 geriledi.

* Özel ve kamu sabit sermaye yatırımlarında da sırasıyla yüzde 5,8 ve yüzde 12,6'lık bir azalma gözlendi.

* 2001 yılının ilk çeyreğinde sanayi sektörü ve hizmetler sektörü sırasıyla yüzde 1,3 ve yüzde 3,1 geriledi.

* 2001'in ikinci çeyreğinde ise tarihi bir rekorla ekonomi yüzde 11,8 oranında küçüldü.

2007 MORTGAGE VE KREDİ KRİZİ:
Bankalar 180 milyar dolara yakın zarar yazdı

* Wall Street bankalarının mart ayı itibariyle açıklanan toplam zararı 175 milyar doları geçti.

* 8 bin 500'den fazla ABD bankasının kârı yüzde 83,5 düşerek 5.8 milyar dolara geriledi.

* 2007'nin üçüncü çeyreğinden bu yana şirketlerin piyasa değeri 763 milyar dolardan fazla geriledi.

* 2007'nin son çeyreğinde ABD'nin hane halkı borç yükü, vergi sonrası gelirlerinin neredeyse yüzde 140'ına yaklaştı.

* Bankalar ve finans kuruluşları kredi verdikleri KOBİ'lerin sayısını yüzde 30 azaltı, kredi başvurusunda bulunanların yüzde 48'ini reddetti.

* Şirket aktiflerinin 2008'in ilk çeyreğinde 35 ila 70 milyar dolar arasında düşmesi bekleniyor.

* İşsizlik oranı 2007'de yüzde 4,61 oldu.

* 2007'de ipotek yoluyla satılan ev sayısı bir önceki yıla göre yüzde 79 artarak yaklaşık 1.3 milyon oldu.

* Yeni ev satışları 2007'de yüzde 26,4 düştü, ocak ayında 1981'den bu yanaki en düşük seviyesine indi.

* Dün açıklanan rakamlara göre ev fiyatları 2007'de yüzde 10,7 ile rekor seviyede düştü.

* Faiz indirimleri ile büyümeyi toparlamaya çalışırken yıllık enflasyon ocak ayında yüzde 4,3 oldu.

REFERANS GAZETESİ